Powstanie Listopadowe 1830: Straty i Skutki dla Polski
29 listopada 1830 roku wybuchło Powstanie Listopadowe w Królestwie Kongresowym, spowodowane łamaniem konstytucji nadanej przez Rosję. Naruszono prawa obywatelskie, wprowadzając cenzurę, zakaz zgromadzeń i obrad Sejmu. Aresztowania wolnomularzy, filomatów i filaretów pogłębiły niezadowolenie społeczeństwa. Inspiracją stały się także zwycięskie rewolucje we Francji i Belgii latem 1830 r. oraz decyzja cara o mobilizacji wojsk polskich.
Po nieudanym ataku na Belweder, gdzie miało dojść do pojmania księcia Konstantego, namiestnika i brata cara, podchorążowie pod dowództwem Piotra Wysockiego z pomocą ludu Warszawy zdobyli Arsenał. Od samego początku powstania pojawiły się podziały między radykałami a zwolennikami status quo. Rząd Tymczasowy, kierowany przez księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, próbował rokowań z Rosją, ale różnice w poglądach doprowadziły do konfliktu.
Generał Józef Chłopicki, Wódz Naczelny, zaproponował negocjacje, ale car wprowadził stan wojenny i zorganizował korpus interwencyjny. Polski Sejm ogłosił powstanie narodowe przeciwko Rosji, detronizując Mikołaja I w styczniu 1831 roku. Rozpoczęła się walka, gdzie 150 tysięcy polskich żołnierzy stanęło naprzeciwko 200 tysięcy Rosjan.
Bitwa pod Olszynką Grochowską zatrzymała marsz Rosjan na Warszawę, ale powstańcy nie potrafili skutecznie wykorzystać tego sukcesu. Klęska pod Ostrołęką i kapitulacja Warszawy wraz z upadkiem Zamościa były punktami zwrotnymi. Rosja wprowadziła represje, likwidując polskie wojsko, administrację i szkolnictwo. Narzuciła kontrybucję i rozpoczęła budowę cytadeli, która stała się symbolem rosyjskiej dominacji.
Powstanie Listopadowe zakończyło się wielką emigracją, której skutki odczuwane były przez wiele lat. Liczni arystokraci, oficerowie, artyści, w tym Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, nie powrócili do Polski. Wydarzenia te znalazły odzwierciedlenie w dziełach literackich, takich jak „Reducie Ordona” Mickiewicza, „Sowińskim w okopach Woli” Słowackiego oraz „Warszawance” i „Nocy listopadowej” Wyspiańskiego.
