Miłość do ojczyzny, patriotyzm, przywiązanie do kraju – te pojęcia brzmią znajomo, ale czy na pewno wszyscy rozumiemy je tak samo? Badania przeprowadzone przez psychologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod kierunkiem Maryny Kołeczek z Instytutu Psychologii, pokazują, że pojęcie patriotyzmu może przybierać różne formy, a za nimi kryją się różne fundamenty moralne.
– Tym, co ludzie najczęściej rozumieją, kiedy myślą o patriotyzmie, jest przywiązanie do swojego kraju, pozytywne uczucia w stosunku do niego, identyfikacja ze swoim narodem. Tę formę nazywamy konwencjonalnym patriotyzmem – tłumaczy Kołeczek w rozmowie z agencją Newseria. Jednak – jak podkreśla – istnieją także inne jego formy: gloryfikująca i konstruktywna. Ta pierwsza to bezkrytyczne uwielbienie dla ojczyzny i grupy narodowej, podczas gdy konstruktywni patrioci swoją miłość wyrażają poprzez krytykę i dążenie do naprawy niedoskonałości.
Badania objęły ponad 1000 uczestników, którzy odpowiadali na pytania związane z postawami patriotycznymi. Psychologowie zastosowali teorię fundamentów moralnych – pięć podstawowych kryteriów oceny moralnej: krzywda, sprawiedliwość, lojalność, szacunek do autorytetów i czystość. Wyniki pokazały, że różne grupy patriotów kierują się różnymi wartościami – gloryfikujący skupiają się na lojalności, szacunku i czystości, natomiast konstruktywni bardziej na krzywdzie i sprawiedliwości.
Dylematy polityczne postawione przed uczestnikami – jak choćby pytanie o wspieranie uchodźców mimo kosztów dla społeczeństwa – ujawniły, że gloryfikujący patrioci skłonni są przedkładać interes grupy nad interes jednostki. Konwencjonalni mogą z kolei brać pod uwagę szerszy kontekst, a konstruktywni patrzą na problem przez pryzmat dobra jednostki i sprawiedliwości.
– Badania pokazują, że różne formy patriotyzmu mają różne podstawy moralne i dlatego trudno jest zbudować wspólny język w sporach politycznych – podkreśla Kołeczek. – To tłumaczy, dlaczego jedni uważają drugich za zdrajców czy ksenofobów – nasze wartości moralne mogą się po prostu zasadniczo różnić.
