Czy komunalne osoby prawne – takie jak spółki miejskie, zakłady budżetowe czy instytucje kultury – mogą samodzielnie aplikować o środki z funduszy unijnych i krajowych?
To pytanie zadała w Sejmie posłanka Lidia Czechak, wskazując na rosnącą rolę tych podmiotów w realizacji zadań własnych gmin. Jej interpelacja odbiła się szerokim echem, a odpowiedzi udzieliła ministra funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz.
Problem: gminy pośrednikiem z konieczności
„Komunalne osoby prawne realizujące zadania publiczne w imieniu gminy nie mogą bezpośrednio ubiegać się o środki finansowe. Zmusza to gminy do występowania jako pośrednicy, co bywa nieefektywne i administracyjnie obciążające” – zauważyła w swojej interpelacji posłanka Czechak.
Zwróciła uwagę, że wyłączenie tych jednostek z bezpośredniego dostępu do funduszy to poważne ograniczenie ich rozwoju – mimo że to one często wykonują kluczowe działania na poziomie lokalnym.
Ministerstwo: „Nie ma przeszkód formalnych, ale…”
W odpowiedzi ministra Pełczyńska-Nałęcz wyjaśniła, że choć katalog beneficjentów jest ustalany w dokumentach programowych, to w praktyce może on być modyfikowany przez instytucje zarządzające programami.
„Nie ma przeszkód w rozszerzeniu katalogu beneficjentów na etapie wdrażania programów, jeśli zaistnieje taka potrzeba” – zaznaczyła ministra, ale dodała, że decyzja taka zależy od szeregu czynników i nie jest automatyczna.
W przypadku funduszy krajowych sytuacja jest trudniejsza – możliwość ubiegania się o środki zależy bezpośrednio od podstawy prawnej, a zmiany wymagają nowelizacji ustaw.
Lista dostępnych programów
Ministerstwo wskazało sześć głównych programów krajowych i unijnych na lata 2021–2027, z których komunalne osoby prawne mogą już teraz korzystać – w zależności od warunków naboru i swojej formy organizacyjnej.
🔹 FERS – Fundusze Europejskie na rzecz Rozwoju Społecznego – wsparcie dla Społecznych Agencji Najmu, poprawa dostępności, preferencyjne pożyczki (do 30% umorzenia).
🔹 FENG – Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki – rozwój innowacyjności, zielone technologie, przemysł 4.0.
🔹 FEnIKS – Fundusze na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko – wsparcie dla gospodarki wodno-ściekowej, ciepłownictwa, kultury, ochrony przyrody, odpadów.
🔹 FERC – Fundusze na Rozwój Cyfrowy – możliwe wsparcie przy zachowaniu relacji z JST.
🔹 FEPW – Fundusze dla Polski Wschodniej – m.in. mobilność miejska przy zaangażowaniu komunalnych spółek.
🔹 KPO – Krajowy Plan Odbudowy – transformacja energetyczna, OZE, kultura, efektywność energetyczna.
Inne możliwości wsparcia
Ministra przypomniała również o Funduszu Dostępności – instrument ten oferuje preferencyjne pożyczki (nawet do 50% umorzenia) dla spółek komunalnych na poprawę dostępności w budynkach mieszkalnych i publicznych.
Wskazała też na wygasający Szwajcarsko-Polski Program Współpracy oraz przygotowywany Plan Społeczno-Klimatyczny, gdzie beneficjentami mają być m.in. jednostki samorządowe i jednoosobowe spółki gminne.
Podsumowanie
Z wypowiedzi minister Pełczyńskiej-Nałęcz wynika, że obecnie komunalne osoby prawne w wielu przypadkach mogą już korzystać z funduszy, choć nadal wymaga to odpowiedniego umocowania formalnego i często zależy od decyzji instytucji zarządzających.
Jeśli jednak mają zyskać pełny i bezpośredni dostęp do szerszego wachlarza funduszy publicznych – potrzebne są zmiany ustawowe.
