Krytyczne myślenie – klucz do walki z dezinformacją w cyfrowym świecie

Krytyczne myślenie – Twoja tarcza przeciw dezinformacji w erze cyfrowej

W dobie dynamicznego rozwoju technologii cyfrowych, dostęp do informacji jest niemal nieograniczony. Niestety, ich jakość bywa wątpliwa. Dlatego krytyczne myślenie staje się jedną z najważniejszych kompetencji XXI wieku. Raport opracowany przez Instytut Badań Edukacyjnych (IBE) śledzi, jak ta umiejętność jest rozwijana w polskich szkołach i jakie wyzwania stoją przed systemem edukacji w kontekście walki z dezinformacją.

Definicja i znaczenie krytycznego myślenia

Krytyczne myślenie definiowane jest jako proces oceny informacji i argumentów w celu formułowania racjonalnych wniosków oraz znajdowania innowacyjnych rozwiązań. Ta umiejętność odgrywa kluczową rolę w edukacji, na rynku pracy i w codziennym życiu. Współcześnie staje się też głównym narzędziem w walce z dezinformacją, która zyskuje na sile w cyfrowym świecie.

Reklama

Stan krytycznego myślenia w Polsce

Badania międzynarodowe, takie jak PISA czy ICCS, dostarczają informacji na temat kompetencji krytycznego myślenia uczniów. Z raportu wynika, że:

• Tylko 29% polskich piętnastolatków osiąga poziom wskazujący na umiejętność krytycznej oceny pisemnych informacji.
• W porównaniu międzynarodowym polscy uczniowie wypadają średnio, osiągając podobne wyniki jak rówieśnicy z innych krajów europejskich.
• Polska wyróżnia się jednak niskim odsetkiem uczniów uczonych oceny wiarygodności informacji w internecie – zaledwie 47% deklaruje, że temat ten był poruszany w szkole.

Ilustracja danych statystycznych:

Poniższy wykres pokazuje, jak Polska wypada na tle innych krajów pod względem tej kluczowej umiejętności.

Badania międzynarodowe, takie jak PISA czy ICCS, dostarczają informacji na temat kompetencji krytycznego myślenia uczniów. Z raportu wynika, że:

• Tylko 29% polskich piętnastolatków osiąga poziom wskazujący na umiejętność krytycznej oceny pisemnych informacji.
• W porównaniu międzynarodowym polscy uczniowie wypadają średnio, osiągając podobne wyniki jak rówieśnicy z innych krajów europejskich.
• Polska wyróżnia się jednak niskim odsetkiem uczniów uczonych oceny wiarygodności informacji w internecie – zaledwie 47% deklaruje, że temat ten był poruszany w szkole.

Metody rozwijania krytycznego myślenia

Raport wskazuje na konieczność stosowania skutecznych metod dydaktycznych. Badania pokazują, że najlepsze rezultaty osiągają:

1. Dialog i dyskusja: Uczniowie uczą się analizować różne punkty widzenia, co rozwija zdolność argumentacji. Na przykład w jednej z polskich szkół podczas lekcji wiedzy o społeczeństwie uczniowie prowadzili debatę na temat zmian klimatycznych, ucząc się uzasadniać swoje stanowiska.
2. Praca w grupach: Współpraca sprzyja wymianie pomysłów i wspólnemu rozwiązywaniu problemów. Na lekcjach biologii uczniowie w grupach tworzyli modele ekosystemów, analizując wpływ czynnika ludzkiego na środowisko.
3. Projekty edukacyjne: Realizacja projektów nawiązujących do rzeczywistych wyzwań angażuje uczniów i motywuje do pogłębionej analizy. Przykładowo, w jednym z liceów uczniowie przygotowali projekt polegający na analizie wiarygodności informacji zamieszczanych w mediach społecznościowych.
4. Uczenie przez dociekanie: Stawianie pytań i samodzielne poszukiwanie odpowiedzi kształtuje nawyk krytycznego myślenia. Na matematyce uczniowie pracowali nad rzeczywistym problemem planowania budżetu szkolnego, wykorzystując zdobytą wiedzę do oceny możliwych rozwiązań. Raport wskazuje na konieczność stosowania skutecznych metod dydaktycznych. Badania pokazują, że najlepsze rezultaty osiągają:
5. Dialog i dyskusja: Uczniowie uczą się analizować różne punkty widzenia, co rozwija zdolność argumentacji.
6. Praca w grupach: Współpraca sprzyja wymianie pomysłów i wspólnemu rozwiązywaniu problemów.
7. Projekty edukacyjne: Realizacja projektów nawiązujących do rzeczywistych wyzwań angażuje uczniów i motywuje do pogłębionej analizy.
8. Uczenie przez dociekanie: Stawianie pytań i samodzielne poszukiwanie odpowiedzi kształtuje nawyk krytycznego myślenia.

Wybrane dane statystyczne

Wartościowe dane z raportu IBE pozwalają lepiej zrozumieć problem:

• Deklaracje nauczycieli: 99% nauczycieli przedmiotów społecznych uważa, że ich szkoła uczy odpowiedzialnego korzystania z internetu, ale tylko 47% uczniów to potwierdza.
• Osiągnięcia uczniów: W badaniu ICCS 2022 76% polskich uczniów potrafiło wskazać sposób na weryfikację wiarygodności informacji, podczas gdy w Szwecji wynik ten wynosił 92%.

Rekomendacje dla edukacji

Aby skuteczniej rozwijać krytyczne myślenie, autorzy raportu proponują:

• Zmiany w podstawach programowych: Uwzględnienie krytycznego myślenia jako wymogu szczegółowego dla każdego przedmiotu.
• Szkolenie nauczycieli: Zapewnienie wsparcia metodycznego i odpowiednich materiałów edukacyjnych. Przykładowo, można wdrożyć programy takie jak „Nauczyciel 4.0”, które oferują kursy online z zakresu edukacji cyfrowej i krytycznego myślenia, czy „Akademia Kompetencji”, organizująca warsztaty praktyczne dla nauczycieli w całej Polsce. Inną inicjatywą mogłyby być regionalne centra wsparcia dydaktycznego, wspierające nauczycieli w tworzeniu scenariuszy lekcji rozwijających tę umiejętność.
• Edukacja cyfrowa: Nauczanie technik weryfikacji informacji oraz rozpoznawania manipulacji w mediach. Aby skuteczniej rozwijać krytyczne myślenie, autorzy raportu proponują:
• Zmiany w podstawach programowych: Uwzględnienie krytycznego myślenia jako wymogu szczegółowego dla każdego przedmiotu.
• Szkolenie nauczycieli: Zapewnienie wsparcia metodycznego i odpowiednich materiałów edukacyjnych.
• Edukacja cyfrowa: Nauczanie technik weryfikacji informacji oraz rozpoznawania manipulacji w mediach.

Krytyczne myślenie to niezbędna kompetencja w dobie dezinformacji. Chociaż polscy uczniowie nie odstają od rówieśników z innych krajów, potrzebne są zdecydowane działania, by poprawić jakość nauczania w tym zakresie. Wprowadzenie skutecznych metod dydaktycznych i rozwój edukacji cyfrowej może pomóc uczniom lepiej poruszać się w świecie informacji i skuteczniej bronić się przed dezinformacją.
Raport do pobrania [pobierz]

Źródło informacji IBE

Autor Rafał Chwaliński