Raport opracowany przez UNICEF Polska, na zlecenie IBRiS, prezentuje wyniki badań przeprowadzonych w październiku i listopadzie 2024 roku wśród trzech grup respondentów: dzieci i młodzieży (w wieku 12–17 lat), rodziców oraz nauczycieli. Główne ustalenia wskazują, że:
- Poczucie szczęścia dzieci: Aż 40% badanych dzieci deklaruje, że nie czuje się szczęśliwych, co stanowi spadek o 16 punktów procentowych w porównaniu do wyników z 2019 roku. Dzieci wskazują, że źródłem ich szczęścia są przede wszystkim czas wolny, spotkania z przyjaciółmi oraz relacje rodzinne.
- Przestrzeganie praw dziecka: Co czwarte dziecko uważa, że jego prawa nie są przestrzegane, a jedynie 38% badanych przyznaje, że nauczyciele szanują prawa dziecka – wynik o 32 punkty procentowe gorszy niż w 2019 roku.
- Stres szkolny: Dla 7 na 10 dzieci stres związany ze szkołą jest największym problemem, podczas gdy zaledwie 9% nauczycieli postrzega ten problem jako kluczowy. Rodzice, z kolei, w 80% przypadków oceniają swoje dzieci jako szczęśliwe, co wskazuje na istotną dysproporcję między postrzeganiem rzeczywistości przez dzieci a opiniami dorosłych.
- Brak wiedzy o prawach dziecka: Zarówno dzieci, jak i rodzice często nie są wystarczająco świadomi swoich praw. W porównaniu do 2019 roku wzrósł odsetek badanych, którzy nie wiedzą, czy tematyka praw dziecka była poruszana w szkole. Mimo deklaracji 91% nauczycieli o edukacji na ten temat, tylko 89% dzieci i młodzieży o nich słyszało – wynik o 6 punktów procentowych gorszy niż wcześniej.
- Ograniczone możliwości partycypacji: Badania wykazały, że dzieci i młodzież mają niewielki wpływ na sprawy dotyczące ich codziennego funkcjonowania w szkole oraz małe zainteresowanie działalnością społeczną. Inicjatywy związane z ochroną środowiska i wsparciem potrzebujących cieszą się największym zainteresowaniem (36%), jednak ogólnie aktywność młodzieży w obszarach takich jak samorząd uczniowski czy młodzieżowe rady miast pozostaje ograniczona.
Wnioski i rekomendacje
Eksperci, w tym dyrektor generalna UNICEF Polska Renata Bem oraz prof. Ewa Jarosz z Uniwersytetu Śląskiego, podkreślają, że:
- Kondycja psychospołeczna dzieci i młodzieży pogarsza się – brak odczuwanego szczęścia oraz wysoki poziom stresu, zwłaszcza związanego ze szkołą, mogą negatywnie wpływać na rozwój młodych ludzi.
- Należy wzmocnić edukację o prawach dziecka – szkoły powinny systematycznie wprowadzać rzetelną i atrakcyjną edukację na temat praw dziecka, aby zarówno uczniowie, jak i ich rodzice lepiej je rozumieli.
- Potrzebna jest większa współpraca między szkołą a rodzicami – budowanie pozytywnych relacji i lepsza komunikacja między nauczycielami a rodzicami mogą przyczynić się do poprawy dobrostanu dzieci.
- Rozwój kompetencji nauczycieli – w kształceniu pedagogów powinna być zawarta wiedza i praktyczne umiejętności w zakresie poszanowania praw dziecka, co mogłoby wpłynąć na lepsze przestrzeganie tych praw w szkole.
- Zwiększenie możliwości partycypacji uczniów – dzieci powinny mieć realny wpływ na decyzje dotyczące ich edukacji i życia szkolnego, co pomoże im rozwijać poczucie odpowiedzialności i samodzielności.
- Wspieranie inicjatyw młodzieżowych – szkoły powinny promować oddolne projekty społeczne, które odpowiadają zainteresowaniom młodych ludzi, w szczególności w obszarach ochrony środowiska oraz wsparcia społecznego.
Znaczenie raportu
Raport „Prawa dziecka w Polsce 2024” jest ważnym narzędziem do monitorowania realizacji Konwencji o prawach dziecka w Polsce. Pokazuje nie tylko obecny stan przestrzegania praw dziecka, ale także wyłania obszary wymagające pilnych interwencji i zmian. Wskazuje na konieczność podjęcia działań zarówno przez szkoły, jak i rodziców, aby zapewnić młodym ludziom przestrzeń do zdrowego rozwoju i pełnego korzystania z przysługujących im praw.
Fot. PAP_M. Kmieciński
