Nowe wyróżnienie dla polskich tradycji świątecznych
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił wpisanie „Tradycji Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce” na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tym samym lista obejmuje już 108 wyjątkowych zjawisk kulturalnych, które mają szczególne znaczenie dla dziedzictwa narodowego.
Wigilia – czas jedności i tradycji
Słowo „Wigilia” pochodzi z łacińskiego vigilia, oznaczającego czuwanie. Dzień ten, będący czasem przygotowania do świętowania Bożego Narodzenia, ma chrześcijańskie korzenie, jednak w Polsce zyskał także wymiar silnie zakorzeniony w kulturze. Wspólna wieczerza, dzielenie się opłatkiem, śpiewanie kolęd i symboliczne nakrycie dla niespodziewanego gościa to tylko niektóre z elementów, które budują atmosferę tego wyjątkowego wieczoru.
Zwyczaje wigilijne – od pierwszej gwiazdki po Pasterkę
W polskich domach Wigilia rozpoczyna się w momencie pojawienia się pierwszej gwiazdy na niebie. Stół przykrywa biały obrus, pod którym często umieszcza się sianko – symbol pokory i skromnych narodzin Jezusa. Tradycja nakazuje podanie dwunastu postnych potraw, wśród których znaleźć można barszcz z uszkami, zupę grzybową, kapustę z grochem, pierogi, ryby oraz kutię. Niezmiennie ważnym elementem jest dzielenie się opłatkiem i składanie życzeń, co symbolizuje pojednanie i bliskość.
Po kolacji domownicy często śpiewają kolędy, a dzieci czekają na prezenty, które – w zależności od regionu – przynosi Święty Mikołaj, Aniołek lub Gwiazdor. Wierni tradycji katolickiej kończą Wigilię udziałem w Pasterce – nocnej mszy odprawianej o północy.
Kolędnicy i regionalne tradycje
Polska Wigilia to także żywe tradycje kolędnicze. Na Kaszubach praktykowany jest zwyczaj gwiôzdki, gdzie młodzież w maskach odwiedza domy, śpiewając kolędy w języku kaszubskim. W Borach Tucholskich kolędują gwiazdory, a w Wielkopolsce i na Kujawach można spotkać Wilijarzy – przebierańców odgrywających humorystyczne scenki.
Obchody Wigilii w różnych wyznaniach
Choć Wigilia jest powszechnie kojarzona z katolicką tradycją, świętują ją również wierni innych wyznań. W rodzinach greckokatolickich i prawosławnych wieczerza wigilijna odbywa się 24 grudnia lub 6 stycznia, a na stołach pojawiają się podobne potrawy. W tradycji ewangelickiej Wigilia może przybierać różne formy, ale zawsze obecne są Pismo Święte i kolędy.
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Polska, jako sygnatariusz Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zobowiązała się do dokumentowania i wspierania tradycji kulturowych. Wpis na listę krajową to nie tylko wyróżnienie, ale także sposób na zachowanie i promocję unikalnych praktyk. Za prowadzenie listy odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
Z pełną listą wpisów można zapoznać się na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
