W niedzielę 11 maja 2025 roku mieszkańcy Zabrza podjęli decyzję, która odbiła się szerokim echem w całym kraju – w lokalnym referendum odwołali urzędującą od zaledwie roku prezydentkę Agnieszkę Rupniewską. Choć formalnie głosowanie dotyczyło tylko władz samorządowych, jego znaczenie miało wymiar zarówno społeczny, jak i polityczny. Referendum stało się de facto polem bitwy między nową ekipą, która objęła władzę po 18-letnich rządach Małgorzaty Mańki-Szulik, a zmobilizowaną opozycją – ze znaczącym wsparciem ze strony Prawa i Sprawiedliwości.
Polityczne tło: Zmiana po latach
Agnieszka Rupniewska została prezydentką Zabrza po wygranej w wyborach samorządowych w 2024 roku. Startowała jako kandydatka bezpartyjna, popierana przez Koalicję Obywatelską. Jej zwycięstwo zakończyło trwające niemal dwie dekady rządy Małgorzaty Mańki-Szulik – prezydentki postrzeganej jako silna, choć kontrowersyjna liderka, utożsamiana z konserwatywnym środowiskiem politycznym i bliskością z PiS. Zmiana była znacząca – nowa prezydent zapowiedziała reformy, oszczędności i większą transparentność. Szybko jednak okazało się, że kurs naprawczy może zaboleć mieszkańców bardziej niż przewidywano.
Powody niezadowolenia
W pierwszym roku rządów Rupniewska wdrożyła szereg niepopularnych działań – cięcia w budżecie, zwolnienia w urzędzie, podwyżki lokalnych opłat oraz ograniczenia w wydarzeniach kulturalnych. Działania te miały związek z dramatyczną sytuacją finansową miasta, odziedziczoną po poprzedniczce. Według danych przedstawionych przez magistrat, Zabrze miało deficyt rzędu 228 mln zł i zadłużenie sięgające 1,4 mld zł.
Prezydentka podjęła też próbę restrukturyzacji Górnika Zabrze – klubu piłkarskiego od lat utrzymywanego z budżetu miasta, choć bez wyraźnych sukcesów. Opozycja wykorzystała ten temat skutecznie: odebrano to jako brak zaangażowania w lokalną tożsamość. Publicznie krytykował ją m.in. Lukas Podolski – były mistrz świata, który w emocjonalnych wpisach podważał jej kompetencje do zarządzania miastem z tak silną piłkarską tożsamością.
Mobilizacja przeciwników i rola PiS
Choć formalnie referendum zainicjowała lokalna grupa mieszkańców, obserwatorzy wskazują, że Prawu i Sprawiedliwości zależało na jego przeprowadzeniu i sukcesie. Przede wszystkim dlatego, że Rupniewska była kojarzona z Koalicją Obywatelską – a więc wrogiem numer jeden dla PiS. Referendum odbyło się na kilka tygodni przed wyborami prezydenckimi, co dodatkowo sprzyjało mobilizacji elektoratu prawicowego.
Wynik? 91% głosujących opowiedziało się za odwołaniem prezydentki. Frekwencja wyniosła 25,22% – przekraczając wymagany próg. Agnieszka Rupniewska przestała pełnić funkcję prezydenta. Referendum w sprawie Rady Miasta zakończyło się fiaskiem – frekwencja była za niska, by uznać je za ważne.
Komentarze i znaczenie
– „To nie tylko lokalna sprawa. To test zaufania społecznego do ludzi, którzy obiecują reformy i naprawy, ale nie potrafią ich zakomunikować społeczeństwu” – komentował politolog prof. Tomasz Słomka. – „PiS wykorzystał moment i stworzył z tego plebiscyt anty-KO”.
Agnieszka Rupniewska nie komentowała wyniku bezpośrednio w wieczór referendalny. Wcześniej jednak przyznawała, że ratowanie miasta wymaga niepopularnych decyzji i ofiar. – „Trudno przyjść do domu, który się pali i nie zacząć od gaszenia ognia” – mówiła w jednym z wywiadów.
Wnioski
Referendum w Zabrzu pokazało, jak kruche może być zaufanie społeczne i jak skutecznie da się zmobilizować niezadowolenie – także w sposób politycznie zorganizowany. Choć wielu mieszkańców miało uzasadnione powody do frustracji, nie sposób pominąć szerszego kontekstu – był to również pokaz siły PiS na poziomie lokalnym.
Nad Zabrzem zawisło teraz pytanie: kto będzie nowym prezydentem? Wybory muszą zostać rozpisane w ciągu 90 dni. Czy wróci dawny układ władzy? Czy mieszkańcy wybiorą trzecią drogę?
Autor Rafał Chwaliński
